Enkele overwegingen bij de aanleg van een tuinspoorbaan in 45mm spoorbreedte
1: Keuze van de schaal:
Op 45 mm spoorbreedte kunt u in 2 schalen werken:
- Schaal 1:32 (spoor I) : Deze schaal gaat uit van 'normaalspoor' afgeleid van een werkelijke spoorbreedte 1435 mm. Belangrijkste fabrikanten:
- Materieel: MARKLIN, ASTER (live-steam)
- Railmateriaal: PECO, MARKLIN
- Schaal 1:22,5 (G-schaal): Deze schaal gaat uit van 'meterspoor' afgeleid van een werkelijke spoorbreedte 1000 mm. Belangrijkste fabrikanten:
- Materieel: LGB, REGNER (live-steam), ROUNDHOUSE (live-steam)
- Railmateriaal: LGB, PECO, THIEL
Men moet zich realiseren dat er voor een spoor I baan meer ruimte nodig is vanwege de ruimere bogen.
Sommige ASTER locs hebben een boogstraal van 3 meter (cirkeldiameter = 6 meter) nodig. Een voldoende grote tuin is in dit geval een noodzaak.
Ook is het zo dat bij spoor I de keuze in materieel beperkter en over het algemeen kostbaarder is.
2: Keuze van de baanaanleg:
Bij de aanleg van de baan zijn er in principe twee varianten (of een combinatie van deze twee)
- Een baan 'op de grond'
- Voordelen: Doet natuurlijker aan, is makkelijker in de tuin te integreren.
- Nadelen: Gevoeliger voor vervuiling, vaak veel grondwerk nodig, railmateriaal lastiger om vast te zetten, lastiger bereikbaar als de jaren gaan tellen en bij bediening en het opstoken van live-steam locs.
- Een baan 'van de grond' (b.v. op palen met stroken watervast multiplex)
- Voordelen: Afhankelijk van de hoogte makkelijk bereikbaar, weinig problemen met schoonhouden, baan gemakkelijk horizontaal te leggen, minder grondwerk bij de aanleg.
- Nadelen: Doet minder natuurlijk aan, is lastiger in de tuin te integreren.
In de praktijk kan het zeer aantrekkelijk zijn een combinatie van deze 2 baansoorten aan te leggen. B.v. het gedeelte dat direct in het zicht ligt als grondbaan en de delen die minder in het zicht liggen , of moeilijk bereikbaar zijn voor het schoonhouden, 'van de grond'.
Ook kan men denken aan het aanleggen van een zitkuil bij de bedienings- of opstookplaats (live-steam locs) .
3: Verdere belangrijke punten van overweging:
- Vermijd hellingen zoveel mogelijk, bij live-steam zonder radiobesturing uit den boze!
- Maak de bogen zo groot mogelijk: Dit doet veel natuurlijker aan.
- Indien u elektrisch gaat rijden: Houdt reeds bij de aanleg rekening met voldoende voedingsleidingen met een ruime koperdoorsnede en voed de baan op meerdere punten om spanningsverlies te voorkomen.
- Overweeg de locs te voorzien van een ingebouwde accu en radiobesturing: Voordelen: geen rails meer poetsen. geen onderbrekingen bij wisselovergangen e.d., zeer langzaam rijden en rangeren mogelijk.
Wij zullen u graag verder adviseren bij de uitvoering van uw tuinspoorplannen
De aanleg van mijn eigen tuinspoorbaan in 45mm spoorbreedte
Door: Henk Bunte
Ongeveer 10 jaar geleden ben ik begonnen met het bouwen van mijn eerste, spiritus gestookte NS 8800 stoomloc, in spoor 1.
Aangezien echte stoom niet zo vriendelijk is voor gebruik binnenshuis en ik mij dus moest behelpen met een ovaaltje van LGB rails op het terras, bleek al gauw dat dit ovaaltje te weinig rijplezier gaf.
Al lange tijd keek ik met smachtende blikken naar het achterste deel van onze tuin waar het bouwen van een echte spoor 1 baan qua ruimte goed mogelijk leek. Doch voordat de 'tuindirectrice' toestemming gaf voor de aanleg van deze 'Betuwelijn' moesten de nodige zoete broodjes nog wel even gebakken worden.
OVERWEGINGEN BIJ DE OPZET VAN DE BAAN:
Maar, de toestemming kwam en er kon begonnen worden met de planning. De beschikbare ruimte is ca. 7 x 16 meter aan zodat er gekozen kan worden voor ruime bogen met een straal van ca. 3 m. en (m.i. nog belangrijker bij echte stoom) een tracé zonder hellingen.
Deze ruime bogen zijn nodig, omdat er plannen zijn voor een 2-C locomotief die zonder deze boogstraal niet zo natuurgetrouw kan rijden.
Bij het aanleggen van een permanente baan moet men proberen een optimale keuze te maken.
Naar mijn idee kon ik, in het geval van onze tuin, als volgt kiezen:
a: Een baan op de grond:
voordeel: zeer natuurgetrouw (makkelijk in de tuin te integreren), nadelen: veel grondwerk (vooral als de tuin niet geheel vlak ligt), veel onderhoud (mollen, opdooi) en veel bukwerk bij het gebruik met stoomloc's.
b: Een baan op tafelhoogte:
voordelen: makkelijke bediening, onderhoudsvriendelijk, treinen rijden op bijna ooghoogte nadelen: van onze tuin blijft weinig over, lelijke- en grote draagkonstrukties zijn in onze situatie nodig.
c: Een compromis:
Na lezing van artikelen in tijdschriften over dit onderwerp werd besloten voor een compromis tussen a en b: een baan op gemiddeld ca. 20 cm. hoogte;
voordelen in mijn geval:
hoogteverschillen in de tuin gemakkelijker te overbruggen dan bij een grondbaan, onderhoudsvriendelijk (alle, meer kwetsbare delen liggen niet in of op de grond) redelijk in te passen in het tuinontwerp, een zitkuil op de opstookplaats (zie foto bovenaan de pagina) maakt loc-bediening makkelijk.
MATERIAALKEUZE:
Ook dit bleek een punt met de nodige voetangels en klemmen, vooral omdat een permanente baan buiten erg te lijden heeft van de weersomstandigheden. Na afweging van prijs/kwaliteit/duurzaamheids verhoudingen en ook weer het raadplegen van tijdschriften is voor navolgende opbouw gekozen:
a: fundering:
hardhouten palen van 6 x 6 cm, 90 cm lang, met een grondboor geplaatst op ca.170 cm afstand op de rechte stukken en op ca. 150 cm afstand in de bogen.
b: baanonderbouw:
Watervast verlijmde multiplex stroken van ca. 14 cm. breed (bij dubbelspoor ca. 27 cm breed) ondersteund door een geimpregneerde vurenhouten langsliggers 5 x 2,5 cm.
BEVESTIGINGEN:
De langsliggers zijn met 5 x 30 mm gecadmeerde snelschroeven hoogkant onder de multiplex stroken geschroefd. Op de plaatsen waar de stroken aan elkaar worden gekoppeld moeten worden is dit gerealiseerd door onder de koppelplaats reststukken multiplex te gebruiken en deze ook met 8 snelschroeven per koppeling te bevestigen.
De watervaste multiplexstroken zijn aan de hardhouten palen bevestigd door onder de strook, aan weerszijden van de paal, 2 multiplex plaatjes hoogkant en met 2 gegalvaniseerde slotbouten om de paal te 'klemmen' en hierop met snelschroeven de stroken te bevestigen. Men krijgt hierdoor een in hoogte en ook in verkanting (door het lossen en weer vastdraaien van de slotbouten), in te stellen baanonderbouw.
Een eveneens belangrijke eis voor deze baan is het uitneembaar zijn van enkele baanstukken om onze caravan uit de stalling achter in de tuin te kunnen halen.
Hierin is voorzien door 4 losse baanstukken op poten van roestvaststalen draadeinden M8 met hieromheen messingbussen en een contramoer voor de juiste hoogte-instelling (een stoombaan moet zoveel mogelijk waterpas liggen, nietwaar!).
Een probleem leek het centreren van de losse baanstukken (om ontsporingen te voorkomen moeten de rails tussen de losse- en vaste baanstukken nauwkeurig in elkaars verlengde liggen) doch het aanbengen van stukjes aluminium hoeklijn op de plaatsen waar de baanstukken tegen elkaar geschoven worden (de rails zijn hier niet voorzien van een railverbinder!) blijkt voldoende te zijn. Er hebben zich gedurende langere tijd nog geen ontsporingen voorgedaan.
SCHILDERWERK:
De hardhouten palen werden met een restje donkere houtveredeling bewerkt, dit alleen om wit uitslaan te voorkomen, voor de rest kan er met hardhout weinig gebeuren volgens de leverancier. Het goed schilderen van de multiplex stroken is van groot belang voor de levensduur.
Allereerst werden die delen, die na montage niet meer bereikbaar zijn, 3x met een donkerbruine kleurbeits behandeld, waarna de gehele onderbouw na montage weer van 3 lagen kleurbeits werd voorzien. En nu maar hopen dat het lang meegaat!
BOVENBOUW EN BALLASTBED:
Voor het railmateriaal werd voor kant en klare, flexibele rail van PECO gekozen met railstaven van Nieuwzilver. De wissels zijn zelf samengebouwd uit BRANDBRIGHT wisselpakketten met PECO railstaven.
Het ballastbed is opgbouwd uit met de hand ingestrooid dakgrind, (korrelgrootte ca. 3 a 4 mm, te verkrijgen bij een goede bouwmaterialenhandel). In 1e instantie leek los grind voldoende, doch je staat versteld van de kracht van een 'kletter-bui', al het grind ligt gegarandeerd naast de baan en niet erop!
De oplossing: dakgrind instrooien en in model brengen, daarna bevochtigen met 'ontspannen water' (een drupje afwasmiddel door het leidingwater) en vervolgens met water verdunde houtlijm indruppelen. Na droging ligt het ballastbed dan muurvast en de baan krijgt er een authentiek tintje van!
De ervaring leert dat het ballasten wel bij droog en zonnig weer moet gebeuren omdat anders de lijm niet goed uithard!
AFWERKING:
Om het geheel voor bezoekers noch iets aantrekkelijker te maken werd naderhand een hoekje bij onze vijver landschappelijk nog een beetje aangekleed. Hierbij heeft men echter niet veel meer keus dan weerbestendige gebouwen en accessoires op LGB schaal van POLA, tenzij men natuurlijk zelf bouwt, maar er moet toch ook tijd overblijven om te stomen, nietwaar?
ERVARINGEN NA 7 JAAR GEBRUIK EN RENOVATIE:
Hier en daar begint het watervaste multiplex te vergaan. De gegalvaniseerde slotbouten roesten, tijd dus om te gaan renoveren.
De rails zijn nog in uitstekende staat, alleen het demonteren is een aardige klus omdat de bielzen met stalen spijkertjes zijn vastgezet op het hout, dus moeilijk los te krijgen door roest! De bielzen worden vanaf nu vastgezet met messing spijkertjes.
Van de gecadmeerde snelschroeven is niet veel meer over. De kernen zijn bijna allemaal doorgeroest. Vanaf nu wordt een rvs uitvoering gebruikt (was destijds niet leverbaar)
De klemplaatjes om de palen met gegalvaniseerde slotbouten worden vervangen door aluminium hoeklijn met sleufgat (om de hoogte te kunnen instellen) en een rvs bout door een in de paal geboord gat.
De watervaste multiplex stroken worden, waar nodig, vervangen, 2 x in de buitenbeits gezet en aan de bovenzijde voorzien van opgebrand dakleer in grijs, hetgeen een goede bescherming moet geven tegen weer en wind en een idee geeft van ballast.