SHAYzen met Aster Western Maryland Shay
Door: Nicky Moeken
De Aster Western Maryland Shay uit 1984 werd in nieuwstaat in het Zwitserse dorpje Confignon ontdekt. Daar woont de heer Ritter, die jarenlang voor Fulgurex de handleidingen in vier talen vertaalde. Nog nooit had de locomotief gereden, zelfs niet door een forse luchtstoot bewogen, dus afwachten of het überhaupt in beweging zou komen. Op de bonnefooi aangeschaft om vervolgens een middagje onder handen te laten nemen door Henk Bunte. Het duurde slechts een uurtje of de Shay kwam in beweging. Slangetjes moesten vernieuwd worden en met enkele magische sleuteltjes werd één en ander nog even vastgedraaid. Nu ben ik natuurlijk zo subjectief als maar zijn kan, echter dit is de mooiste en meest handelbare Aster locomotief, waar ik ooit het plezier van heb gehad mee te mogen spelen.
Jawel, ik heb een BIG Boy opgestookt en ik heb een Alleghenny zien rijden. Nog geen week geleden kwam ik oog in oog met één van de eerste Berkshires, toch is niets zo fascinerend als het mechanisme van de grootste Shay ooit gebouwd. Op de website van Cass Railroads kun je een echt exemplaar in beweging zien: www.msrlha.org/cass-ops.html . De vergelijking met de Aster versie is bizar en bijzonder. Dat ze zo’n ding naar het voorbeeld van Aster in het echt hebben kunnen bouwen! Of was het andersom?
Van alcohol naar gas
Voor de kleine Alishan Shay koos Aster in 1977 het LGB formaat van 1:22,5 met alcohol als voedingsmiddel. Het was een obscure selectie van een Lima Shay, die in Taiwan de berg op en af ging. In totaal produceerde Aster 1350 exemplaren, die binnen het jaar uitverkocht waren. Net als de grote Shays kwam dit model met een Stephenson systeem en drie cilinders.
Nadat Aster de grotere Shay in 1984 lanceerde, zou men in 1990 het nog eens dunnetjes over doen met de G.C.&E. Shay. Beide modellen reden op 45 millimeter, waren op 1:32 geschaald, reden op butaangas, hadden een CenterFlue ketel met een capaciteit van 340 cc en kostten bij introductie respectievelijk 2200 en 2500 dollar. De Western Maryland Shay kwam in 220 fabrieksexemplaren en 280 bouwpakketten, van de C.G.&E. werden slechts tachtig exemplaren gebouwd, maar een verdeling van kits en fabrieksversies kon ik niet bemachtigen.
Veertig minuten
Deze Shay moest ingereden worden. Allereerst deed hij zijn rondjes op de baan bij Modelbouwatelier Apeldoorn en na een week kon hij zich uitleven op de baan van Steven Vermeulen in Friesland. Eén conclusie stond direct vast. De snelheid zou moeten verminderen, wilde je het gevoel krijgen dat de locomotief zich naar het grote voorbeeld zou gedragen. Aster voegt hiervoor een belangrijk hendeltje in het machinistenhuis toe. Behalve dat je hiermee voor en achteruit instelt, kun je voor drie verschillende cilindervullingen kiezen. Door veel met de locomotief te rijden, is het kunst om hem eerst op snelheid zijn gang te laten gaan. Met het hendeltje bedien je de openingscyclus van de stoomschuiven. Na een dertigtal rondjes zou je hetzelfde in de middenstand moeten doen om uiteindelijk de exercitie nog één keer in de laagste stand te herhalen. Wij kwamen niet zover. De Shay werd, voor de complete inrij procedure was voltooid, verkocht. Hoe komen we aan deze wetenschap? Omdat we dezelfde oefening wel succesvol met een Aster Climax hebben kunnen maken.
Met een achttal Accucraft Long Skeleton wagons hield de Shay zich ruim dertig minuten bezig. De geleerden bij Aster beweren, dat het uiteindelijke resultaat van een rit op één gastankvulling veertig tot vijf en veertig minuten zou moeten bedragen.
Normaal?
Met zijn 66 centimeters in lengte behoort de W.M. Shay bepaald niet tot de grootste. Om de gelijke afmeting als het voorbeeld te selecteren, koos Aster voor schaal 1 op 32. Klaarblijkelijk reed het origineel op normaal en niet op smalspoor! Het was dus niet verwonderlijk, dat Aster vrijwel gelijktijdig een eigen creatie van een Skeleton Logging Car produceerde. Er waren toentertijd geen grote producenten (zijn er trouwens nog steeds niet), die Logging wagons in deze maatsoort maakten. Als alternatief zag ik op een stoombeurs in Engeland deze Shay met passagierswagons rijden. Het excuus van de eigenaar was, dat de loc zo ook op de Cass Railroad reed. Aan de huidige eigenaar zou ik zeggen, kijk rond naar een Custom wagonbouwer of maak ze zelf, maar dan in de juiste schaling.
Steekvlam
Tijdens het rijden ontdekten we een belangrijke wetenswaardigheid. Het opstarten van de Shay gaat op de gebruikelijke manier. Plaats bij voorkeur lauw (goed voor de gastank in de tender) gedestilleerd water in de tender en pomp de ketel vol, totdat het peilglas iets onder de helft staat. Vul je tot ruim de helft dan merk je, dat door het opstoken het water te veel uitzet. Vul de gastank met of Butaan of een mix van Propaan en Butaan en steek de brander via de schoorsteen aan. Ook kun je de rookkastdeur hiervoor openen. Dit laatste gaat sneller.
Om gemakkelijk bij de regelhendels te komen, kun je een tussenklep tussen het machinistenhuis en de tender, alsook het dak van het machinistenhuis weghalen. Hierbij ontstaat dan een probleem. Daar waar de lucht zich met het gas vermengt, kan brand ontstaan. Dit wordt door windvlagen langs de pijpleiding in het machinistenhuis veroorzaakt. Het gaf ons een behoorlijke steekvlam. Omdat we het dak alleen hoeven te verwijderen om de hendel naar voren of naar achteren te plaatsen, is de oplossing dit snel te doen en vervolgens het dak er los op te leggen. Wil je tijdens het rijden de hendelstand veranderen, dan kan dit snel en effectief door het dak even op te lichten. De verbindingsafdekking tussen het machinistenhuis en de tender is niet van invloed; zit gewoon in de weg, maar oogt wel mooi!
Door de gecompliceerde structuur van de mechanische aandrijving moet je goed opletten, dat alle assen aangedreven worden. Op twee plaatsen wordt de verbinding met een schuifmof gemaakt, die bij het te ver uitdraaien van het draaistel, los kan schuiven. Het op de rails zetten van de locomotief kan nog gecompliceerder als je besluit hem van de tender los te koppelen. Ideaal is een koffer, van waaruit de machine in één handeling op de rails kan worden geplaatst. Zeker als je de eerste trekjes van Parkinson aan je handen ziet voltrekken, is dit aan te raden. Heb je SM neigingen, en je houdt wel van een uitdaging … be my guest.